Chánh niệm là gì? Chánh niệm là một khái niệm trong hệ thống triết học như Phật giáo giúp cho con người có thể tỉnh thức và hiện diện tại tâm trí một cách chân thực. Chánh niệm giúp chúng ta thấu hiểu bản thân, chấp nhận với thực tại cũng như có thể khám phá sự sâu sắc và ý nghĩa của tồn tại. Để hiểu hơn về khái niệm chánh niệm là gì và những lợi ích của chánh niệm, hãy cùng chúng tôi theo dõi ngay bài viết dưới đây.
1. Chánh niệm là gì?
Chánh niệm (tiếng Pali: "sati", tiếng Sanskrit: "smriti") là một khái niệm quan trọng trong đạo Phật. Chánh niệm được dịch sang tiếng Anh là "mindfulness".Theo quan niệm của đạo Phật, chánh là chân chánh còn niệm là ghi nhớ tức có nghĩa chánh niệm là Ghi nhớ những điều chân chánh. Chánh niệm đề cập đến sự chú ý đặc biệt và ý thức đầy đủ đối với hiện tại, bao gồm cả suy nghĩ, cảm xúc, trạng thái cơ thể và môi trường xung quanh.
Chánh Niệm có thể được xây dựng trên bốn nền tảng được gọi là bốn lãnh vực chánh niệm gồm: thân, thọ, tâm và pháp (đối tượng tâm), trong đó:
- Thân gồm có hơi thở, tư thế, động tác và cảm giác trong cơ thể, thuộc về tứ đại: đất (cứng hay nặng), nước (lõng hay gắn bó) gió (chuyển động, căng thẳng, áp suất) và lửa (nóng hoặc lạnh).
- Thọ gồm cảm nghiệm dễ chịu, khó chịu hoặc trung hoà.
- Tâm gồm ý nghĩ, cảm xúc và ý thức (cái “biết”).
- Pháp gồm tất cả các đối tượng khác, thường là thấy, nghe, ngửi, nếm và xúc giác.
Chánh Niệm chỉ để ý tới thực tại mà không quan tâm đến hình thức và quan niệm. Ví dụ như “chân tôi đau” là một quan niệm mà Chánh Niệm chỉ nhận thức một cách đơn giản là nóng, căng, cứng… hoặc là sự khó chịu chứ không tồn tại cái tôi trong đó.
Chánh Niệm có nhiều cách để thực hành thông qua những hành động trong cuộc sống, bao gồm cả việc thiền tọa hoặc thiền hành.Thông qua chánh niệm cho ta thấy, thực chất của mọi hiện tượng. Việc có thiền hành trong cuộc sống sẽ giúp cho chúng ta giảm được căng thẳng, lo âu và đưa ta về với thực tại an lạc, vui vẻ hơn.
2. Lợi ích của chánh niệm
Chánh niệm mang đến cho chúng ta nhiều lợi ích không chỉ về cả sức khỏe mà còn tốt cho tinh thần, cụ thể:
2.1. Giúp làm giảm căng thẳng
Khi chánh niệm, bạn sẽ nhận ra và chấp nhận những trạng thái tâm lý, những cảm xúc trong cuộc sống xảy ra mỗi ngày mà không hề oán trách. Chúng ta sẽ chấp nhận mọi thứ xung quanh, chẳng hề phê phán. Cách học cách chấp nhận mọi thứ xung quanh, đối mặt với những cảm xúc của chính mình giúp chúng ta giảm bớt căng thẳng, lo lắng đồng thời cảm thấy thoải mái hơn.
2.2. Tăng sự tập trung
Khi thực hành chánh niệm, bạn sẽ nhận ra bạn tăng khả năng tập trung hơn vào hiện tại, không bị lơ là, lơ đễnh công việc hay học tập. Điều này sẽ giúp công việc của bạn hiệu quả cũng như cân bằng được cuộc sống và mọi thứ xung quanh.
2.3. Nâng cao ý thức
Việc chánh niệm sẽ giúp bạn giác ngộ và nhận ra được nhiều điều từ những hành động, cảm xúc, suy nghĩ, lời nói của chính mình. Bạn sẽ biết rằng đâu là đúng, đâu là sai, đâu là chuyện nên làm và không nên một cách rõ ràng hơn, từ đó tăng khả năng tự nhận thức và phát triển.
2.4. Giải phóng từ sự gắn kết
Chánh niệm sẽ giúp bạn cân bằng mọi thứ, tập trung vào mọi thứ ở hiện tại, không sa đà vào quá khứ hay mơ mộng ở tương lai. Điều này giúp chúng ta có thể giải phóng bản thân khỏi sự gắn kết và sống một cuộc sống tự do, thoải mái và dễ chịu hơn rất nhiều.
3. Một số ví dụ về cách áp dụng chánh niệm trong cuộc sống hàng ngày
Trong cuộc sống hằng ngày, bạn có thể thực hành chánh niệm mọi lúc, mọi nơi, ngay cả khi làm việc, ăn uống, đi bộ hoặc giao tiếp. Dưới đây là những ví dụ cụ thể mà bạn có thể thực hành chánh niệm.
3.1. Chánh niệm khi ăn uống
Trong ăn uống, thay vì bạn ăn 1 cách vội vã, nhanh chóng và qua loa thì hãy thực hành chánh niệm. Hãy có những bữa ăn chậm, để ý đến hương vị, mùi hương và cảm giác của thức ăn trong miệng.
Quan sát cảm giác khi nhai và nuốt thức ăn. Bằng cách làm điều này, bạn tăng cường ý thức về việc ăn uống và thưởng thức thực đơn, các món ngon một cách đúng mực hơn.
3.2. Chánh niệm khi đi bộ
Khi luyện tập thể thao nâng cao sức khỏe, đặc biệt là chạy hoặc đi bộ, bạn hãy thực hành chánh niệm bằng cách chú ý đến cảm giác của chân chạm đất và các chuyển động của cơ thể. Quan sát cảm giác của gió, âm thanh xung quanh và nhịp độ của bước chân. Bằng cách làm điều này, bạn thực hiện việc đi bộ với sự chú ý đầy đủ và tận hưởng được sự hiện diện trong thời gian đó.
Ngoài đi bộ, bạn cũng có thể thực hành chánh niệm thông qua các hoạt động thể chất khác như tập yoga, chạy, bơi, đạp xe, đánh cầu lông…
3.3. Chánh niệm trong giao tiếp
Chánh niệm có thể giúp bạn giao tiếp tốt hơn và tạo được sự thiện cảm với đối phương. Khi bạn đang nói chuyện với người khác, hãy thực hành chánh niệm bằng cách lắng nghe một cách chân thành và tập trung vào người đang nói. Không để ý đến suy nghĩ và đánh giá của bạn trong lúc đó, mà hãy tập trung hoàn toàn vào người khác và những gì họ đang chia sẻ.
Điều này sẽ giúp bạn có 1 cách nhìn chân thực, khách quan với người đối diện. Đồng thời, đối phương cũng sẽ cảm nhận được phép lịch sự, sự tôn trọng và tinh tế của bạn khi đang trò chuyện.
3.4. Chánh niệm trong công việc
Trong quá trình làm việc, hãy chánh niệm, tập trung sự cao độ để giải quyết và làm việc 1 cách nhanh chóng, có hiệu quả và có năng suất nhất. Ngoài ra, bạn cũng cần cố gắng chú ý đến từng nhiệm vụ một. Đừng để cho suy nghĩ về công việc khác hay những lo lắng về tương lai làm ảnh hưởng đến công việc hiện tại mà thay vào đó hãy tập trung vào hoạt động hiện tại và thực hiện công việc thật tốt.
Ngoài ra, bạn cũng có thể lồng ghép chánh niệm tại cơ quan bằng những lúc đi lại tới những vị trí khác nhau, hãy cố gắng quan sát cơ thể, hơi thở, bước chân để cảm nhận mọi thứ.
3.5. Chánh niệm trong thời gian rảnh rỗi
Chánh niệm trong thời gian rảnh rỗi cũng được nhiều người áp dụng với nhiều cách khác nhau. Bạn cũng có thể sử dụng thời gian rảnh của mình để thực hiện bằng cách làm những việc mà mình thường làm hằng ngày mà bạn cảm thấy thoải mái, không cần suy nghĩ nhiều và quan trọng là hãy để ý đến hiện tại. Chẳng hạn như lúc bạn tắm, hãy chú ý đến cảm giác của nước chảy qua da, mùi hương của xà phòng, và cảm giác thư giãn của cơ thể.
3.6. Chánh niệm khi nghỉ ngơi
Vào những lúc bạn đang nghỉ ngơi như trước khi đi ngủ, khi ngủ trưa bạn có thể “tranh thủ” thực hành bài thiền buông thư cùng với đó là hãy quan sát cơ thể xem có cảm giác gì, đang suy nghĩ và có cảm nhận gì. Bạn chỉ đơn giản là cảm nhận mọi thứ xung quanh xảy ra chứ không cần quan tâm đến việc đúng sai, điều gì sẽ xảy ra.
3.7. Chánh niệm trong sinh hoạt hằng ngày
Trong các hoạt động hằng ngày, chỉ cần bạn để ý và cảm nhận mọi thứ xung quanh, đang diễn ra là bạn đã thực hành chánh niệm. Bạn có thể để ý trong các hoạt động như rửa chén, nấu cơm, lau nhà, nấu ăn, ăn cơm, tắm, phơi quần áo… Lúc này bạn chỉ cần hiểu đơn giản rằng hãy đưa tâm trí ta trở về với sự đơn giản, hiện diện với chính khoảnh khắc này và biết được mình đang làm điều gì ngay thời điểm hiện tại.
Bạn nên lưu ý, chánh niệm là 1 lối sống mà bạn có thể thực hành bất kỳ lúc nào trong 1 ngày. Tuy nhiên không phải dễ dàng mà chúng ta có thể thực hiện thành thục và duy trì ngày qua ngày. Vì vậy, bạn hãy cố gắng ngay hôm nay để lưu tâm thực hành và không được cố gượng ép mình phải thực hiện.
4. Cách thực hiện chánh niệm
Cách thực hiện chánh niệm vô cùng đơn giản, mang đến hiệu quả cao cho công việc, sức khỏe và tinh thần. Dưới đây là hướng dẫn cách bạn có thể thực hiện chánh niệm vô cùng đơn giản.
4.1. Luyện tập chú ý
Chú ý đến hiện tại hay các điều nhỏ nhặt xung quanh, tập trung vào các hoạt động hàng ngày là bước đầu tiên giúp bạn làm quen với chánh niệm. Chẳng hạn như khi ăn ăn uống, đi bộ hay làm việc hãy chú ý đến mọi thứ xung quanh từ hơi thở, cảm xúc, cảm giác, vị giác, mùi hương… mà bạn đang hành động.
4.2. Quan sát hơi thở
Tiếp đến để có thể chánh niệm là hãy học cách thở hay nói cách khác là hãy chú ý đến hơi thở. Hãy tập trung vào cảm giác của hơi thở khi đi vào và ra khỏi cơ thể. Khi suy nghĩ hoặc sự sao nhãng xuất hiện, đơn giản quay trở lại chú ý đến hơi thở.
4.3. Quan sát cơ thể
Hãy quan sát cảm giác và trạng thái cơ thể khi bạn thực hiện các hoạt động hàng ngày. Chú ý đến cảm giác của chân chạm đất khi bạn đi bộ, hoặc cảm giác của nước chảy qua tay khi bạn rửa tay.
4.4. Thực hiện thiền
Sau khi chú ý đến cảm xúc, cơ thể bạn có thể bắt đầu tập thiền. Thiền là 1 phần vô cùng quan trọng trong việc thực hành và rèn luyện chánh niệm. Thiền mang đến cho bạn rất nhiều lợi ích như giúp bạn loại bỏ những suy nghĩ lo âu, căng thẳng, tập trung, cải thiện giấc ngủ, ổn định tâm lý… Bạn có thể thực hành và tập thiền nhiều kiểu thiền khác nhau sao cho phù hợp như thiền ngồi, thiền đi hoặc thiền đứng để tập trung tinh thần và tăng cường chánh niệm.
Bên cạnh đó, điều quan trọng nhất khi thực hành chánh niệm đó chính là bạn cần thực hiện đều đặn, liên tục. Điều này sẽ giúp chúng ta sống “chậm” lại với hiện tại, trở nên tỉnh thức hơn và thoải mái, lạc quan, tích cực hơn rất nhiều.
5. Mẹo thực hành chánh niệm thành công
Nếu bạn gặp khó khăn hay thường xuyên quên chánh niệm thì dưới đây là những mẹo giúp bạn có thể ghi nhớ, thả lỏng và tập trung vào việc chánh niệm hơn.
- Tập trung vào việc thực hiện 1 hành động trong 1 thời điểm, không nên thực hiện nhiều việc trong cùng 1 lúc như vậy rất dễ sao nhãng, mất tập trung và không có hiệu quả. Thay vì bạn bị rối khi làm nhiều việc cùng 1 lúc thì hãy thử cố gắng tập trung cao độ thực hiện từng việc một, ưu tiên mức độ quan trọng của công việc đó lên hàng đầu.
- Hãy đối xử tử tế với chính mình khi thực hành chánh niệm. Có nghĩa là bạn phải tốt với chính mình trước khi tốt với người khác hay cảm nhận về mọi thứ đang tồn tại xung quanh. Tốt với chính mình và thừa nhận chính mình là cách để chúng ta học cách chấp nhận từ đó có thể tập trung vào hiện tại và cho bản thân.
- Hãy có mục tiêu rõ ràng cho việc thực hành chánh niệm và quyết tâm với điều đó. Có nhiều người khi chánh niệm nghĩ rằng nhớ lúc nào làm lúc đấy tùy nhiên bạn nên thực hành có nguyên tắc hơn. Chẳng hạn như hãy giữ thói quen và nhắc nhở bản thân phải thực hiện hằng ngày, thậm chí là đặt báo thức để nhắc nhở bản thân ta trong lúc nghỉ ngơi, ăn uống hay đi tắm cũng nên thực hiện song song việc chánh niệm.
Trên đây là tất cả những thông tin giúp bạn tìm kiếm câu trả lời cho câu hỏi chánh niệm là gì cũng như lợi ích của chánh niệm. Hy vọng với những thông tin giải đáp trên sẽ giúp bạn thiền hành, chánh niệm 1 cách có hiệu quả, giúp thoát khỏi âu lo, căng thẳng, có 1 sức khỏe tinh thần và thể chất thật tốt để nâng cao chất lượng cuộc sống.